10
mart
Nizaminin mistikası – ARAŞDIRMA (3-cü hissə)
Qayıdaq öz faciəmizə, Nizaminin kəllə sümüyü barədə şəkk-şübhələrimizə. Bu şübhələr yalnız şayiə olaraq qalardı. Əgər kəllənin yerində olduğunu təsdiq edən bircə sənəd belə tapılsaydı. Belə çıxır ki, biz onu itirmişik, harda olduğundan asılı olmayaraq, Moskvadadır, ya Gəncədəki məqbərədə, fərq etməz, əsas odur ki, biz onun məhz harda olduğunu bilmirik. Bəlkə elə Azərbaycan faciəsinin kökləri burdadır? Əgər məşhur sərkərdə Teymurləngin ruhu narahat olanda müharibələr başlayırsa, dahi mütəfəkkirin ruhu narahat olanda hansı faciələr baş verə bilər?
Sualın cavabını verməkçün bugünkü gerçəkliyimizə Nizami dəyərləri ilə baxmaq lazımdır.
Nizami təfəkkürünün dili
Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi barədə danışarkən ilk olaraq bir məsələ hamının diqqət mərkəzində olmalıdır. Onlara qədərki Şərq, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatı mücərrəd mövzuların əlində qalıb, gerçək həyat həqiqətlərindən çox-çox uzaqlarda idi. Bu cür simvolistik ədəbiyyata XII əsrdə «Xorasan xanəgah» ədəbiyyatı adını vermişdilər. Nizami ilə Xaqani həmin simvolistik dekadans ədəbiyyata qarşı ədəbi mübarizə yoluna qalxdılar, əsərlərinə gerçək insan surətləri gətirdilər. Mücərrəd kədəri deyil, olmuş faciəli hadisələri qələmə aldılar. Şeirdə simvolizmin belini qırıb realizmin əsaslarını yaratdılar. O realizmin ki, Avropada yalnız XIX əsrin əvvəlində ədəbiyyatın aparıcı xəttinə çevriləcək.
Xaqani ilə Nizaminin orta əsr Şərq şeirinə gətirdiyi bu üslub və düşüncə yeniliyinə həmin vaxtlar «torkəne-soxən», yəni «türk sözü», «türkəsaya tərz» adını vermişdilər. Şirvanşah Axsitanın «Leyli və Məcnun» poeması ilə bağlı Nizamiyə verdiyi tövsiyə isə tam başqa məna daşıyır: «Türk dilində yazma» yox, «torkane - türkəsaya tərzdə yazma». Yəni əsər xanəgah ədəbiyyatı ənənələrinə sadiq qalan simvolistik, rəmzi mənalar daşıyan bir əsər olsun. Şükürlər ki, Nizami şahların dediyi bu sifarişləri eyninə almayıb əsəri istədiyi kimi qələmə aldı. Beləliklə də onun əsərləri fars dilində yazılsa da, üslub və yanaşma, mövzunun həlli baxımından qətiyyən fars ədəbiyyatı nümunəsi sayıla bilməz. Çünki onun semiotik dili türkcədir!
...Halbuki, günümüzdə xanəgah ədəbiyyatı ənənələrini dirçəldən Ramiz Rövşən, Salam Sarvan, Zirəddin Qafarlı, Vaqif Bayatlı Önər şeirlərinin türkcə yazılmasına baxmayaraq daha çox fars ədəbiyyatına aid olması da sizi eyni dərəcədə narahat edərdi. Bu «sufi» şairlərin bol-bol müraciət etdikləri «qəbir, başdaşı, aşiq-məşuq, şam, pərvanə, ay işığı, kədər, ayrılıq, mələk, şeytan» və s. kimi mücərrəd mövzular hələ orta əsrlər zamanı Xaqani, Nizami tərəfindən qətiyyətlə rədd edilmişdi. Dahi şairlərimiz mücərrədliyi gerçək həyat mənzərələri, insan surətləri ilə əvəz etmiş, bu mənada realizmin bayrağını hələ XII əsrdə qoca Şərqin damına sancmışdılar.
Beləliklə, bu gün biz qəribə bir paradoksla üz-üzə qalmışıq - çağdaş şairlərimiz türkcə yazsalar da, mövzu dairələri «farsca»dır. Nizami, Xaqani şeiri farsca olsa da, ürəklərə dəyib orda «türkcə» səslənir. Bu parodoksu həll etmək bacarığı sözsüz ki, ən yeni, çağdaş ədəbi qüvvələrin üzərinə düşəcək. Bu işdə onlara uğurlar diləyək.
Biz Sizə qeydiyyatdan keçməyi və ya öz adınz ilə sayta daxil olmağı məsləhət görürük.
| Müəllif - hair, Baxılıb - 1829, Rəy sayı - 10 , Tarix: 10-03-2013, 12:00 |
ZAUR, LM_Roya, FreeMan Və Daha 1 Nəfər Bunu Bəyənir.
Oxşar Xəbərlər:
- Şakira və Pikenin oğlu olub
- Nizaminin mistikası – ARAŞDIRMA (1-ci hissə)
- Dünyanın ən bahalı 10 brendi -SİYAHI
- Bu gün Bəxtiyar Vahabzadənin doğum günüdür
- Pele: "Messi dahi futbolçu olmaq üçün…"
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
| Forumda son mövzu | Baxış | Cavab | Müəllif | Sonuncu |
Naviqator
Populyar Xəbərlər
Online
| İzləyicilər | (0): |
| Ziyarətçilər | (43): |
 |
|
| Botlar | (2): |
  |
|
| Hal-hazırda saytda: 45 | |
Xoş Gəlmisiz...(Son Qeydiyyat)
Facebookda biz
Reklam
Son Rəylər
Reklam
Sorğu
Azad olunmamış Azərbaycan
Xəbər Müəllifləri
Şərh Müəllifləri
|
Sayğac