26
aprel
"Mentalitet" nədir?
Son zamanlar “mentalitet” və ya “mental düşüncə” kimi ifadələr kimliyindən və ya sosial statusundan asılı olmayaraq hərkəsin dilindədir. Bəlkə də bu “mentalitet” kimin üçünsə vəziyyətdən çıxış yoludur.
Mentalitetimiz var.
Mentalitetimizə uyğun deyil.
Mentallığı pozmayaq. və s belə ifadələr hazırki dövrdə həm yaşlı, həm də gənc (ən çox demək olar) nəslin nümayəndələrinin işlətdiyi adi frazalara çevrilib.
Amma soruşanda ki, “sənin dediyin mentalitet nədir?” hərkəs öz nəzərdə tutduğunu və ya vəziyyətə uyğun olaraq “mentaliteti” dəyərləndirir.
Bəs yaxşı, əslində bu “mentalitet” nədir?
Mentalitet- Psixoloji, Etnik, Kulturoloji termin olaraq müxtəlif məna çalarlarına malikdir. Mentalitet sözünü “ağıl, məntiq” kimi açıqlayır bəziləri. Əslində isə mentalitet “yaşam tərzi, vərdişlər toplusu, düşüncə birliyi” kimi mənalarla daha sıx bağlıdır. Bəzən isə Mentalitet- başqalarının düşüncə tərzi kimi göstərilir.
Güman edilir ki, bu söz elmə Levi Brül tərəfindən gətirilib. Bu şəxs ilk insan sürülərini araşdırıb və onları müasir insan ilə, həmçinin onun yaşam tərzi, alışqanlıqları ilə müqayisə edib. Nəticədə bu iki oxşar, həmçinin bir o qədər fərqli olan fərdlərin yaşam tərzindəki inkişafı, nisbi oxşarlığı və böyük fərqləri göstərmək üçün “Mentalitet” anlayışını işlədib.
Həmçinin o müəyyən edilib ki, insanın nəsildən nəslə kуçirdiyi instinktlər atadan keçir, bu instnklətin ən güclüsü “qorxu”dur. Mentalitetin bir yaranışı da bundan irəli gəlir. Dəyişmə qorxusu, eyniliyin təkrarlanması..
Mentalitet 19-cu əsrdən bəri sosial-psixoloji aspektlərin arasdırılması üçün də geniş istifadə olunur. İlk dəfə psixoloji baxımdan bu termini işlədənlər Gabriel Tarde və Gustave Le Bon olmuşdur. Mentalitet bir baxımdan psixoloji durumdur. İnsanın sahib olduğu yaşam tərzi, qorxu, bacarıq, depresiya hallarının təkrarlanması və s.
Başqa sözlə desək Mentalitet zaman-zaman psixoloji təzyiq vasitəsi kimi də işlədilib. Və bu bir siyasət kimi davam etdirilib.
Bu anlayış tək bizdə yox həm Avropada, həm ABŞda, həm Asiyada və digər ərazilərdə də mövcuddur. Amma necə? Hansı tərzdə?
Araşdırdıqda görünür ki, bu anlayış hər bir cəmiyyətdə “Dövlətin uğurlu siyasəti” kimi yaradılıb və hər cəmiyyət bunu fərqli tərzdə anlayır.
Ümumilikdə isə Mentalitet fərdi və kollektiv formalara bölünməlidir.
Mentalitet-bir fərdin yaşam, bacarıq, iş, musiqi, davranış, düşüncə fəaliyyətidir. Və qəbul etmək lazımdır ki, təmamilə eyni olan bir yaşam tərzi mövcud ola bilməz.
Ümumi mentalitet bir cəmiyyətə məxsus yaşam tərzinin oxşarlığını təcəssüm etdirir. Amma ümumi mentalitet də müxtəlif qollara bölünür.
Ən böyüyü isə Mədəniyyət mentalitetidir.
Mədəniyyət mentaliteti hər bir cəmiyyət, xalq, tayfa, qəbilə üçün fərqli ola bilər. Və bunların nümayiş etdirilməsi, həmçinin qorunub saxlanılması müsbət bir faktor olaraq vurğulanır.
Biz əgər Mentaliteti insan davranışları kimi görsək, və 5 insanın mentalitet uyğunluğunu nəzərdə tutsaq o zaman biz onların “asudə vaxt, cinayət, dini baxış, nitq, vandalizm, ünsiyyət, mədəniyyət, etik, şəxsi münasibət, təcrübə, zorakılıq, iş qabiliyyəti” kimi faktorlarını da eyniləşdirmiş olacağıq. Nəticə olaraq görünür ki, mental eynilik mövcud ola bilməz, burada hər hansısa mental oxşarlıqdan bəhs edilə bilər.
Mentalitetin ən böyük bəlası “Müstəmləkəçi mentalitet” adlanır. Bu müstəmləkə dövlətləri yaradılandan yaradılıb və bu siyasət üzrə təhkim altında saxlamaqla dövləti idarə ediblər. Bu siyasət ABŞ, Latın Amerikası, Asiya və geniş bir hissə olan Afrikada aparılıb.
ABŞ-da bu siyasətin aparılması Ağların Qaralara münasibətində öz əksini tapıb. Hal-hazırda bunun dəyişilməsi üçün müxtəlif tədbirlər görülsə də bu dəyişməz olaraq qalır. “Əgər qarasansa, hüquqların yoxdur, əl altında əşyasan, söz haqqın yoxdur, hətta ağlarla eyni yerdə yemək yeyə bilmərsən və ən əsası ağlara tabesən.”
Latın Amerikası ölkələrində bu fərqi aradan qaldırmaq üçün əhalinin düşüncəsi iqtisadi inkişafa yönəldildi. Amma yenə də bunu təmamilə aradan qaldırmaq mümkün olmadı.
Asiya ölkələrində, xüsusən də Hindistan, Filippin və İndoneziya ölkələrində, müstəmləkə mentaliteti hələ də qalmaqdadır. Həmçini Afrika kimi geniş ərazisi olan bir qitə demək olar ki, hər sahədə inkişafdan geri qaldı. Təhsil, Tibb, Mədəniyyət və s sahələrdə ən geridə qalmış dövlətlər elə Afrikadadır. Bu əsasən özünü iqtisadi geriliklərdə də biruzə verir.
Bütün bunların kökündə duran, psixoloji təzyiqdir.
Müstəmləkə mentaliteti=psixoloji təzyiq. Başqa sözlə desək, kiminsə yazdığını oynamaq və ya sadəcə oyuncaq olmaq. Yaradılmış bir mentalitet. Bu insanın şəxsi yaşamına elə bir zərbə vurur ki, onun nəticəsi olaraq, insan qula çevrilir.
Mentalitetimiz var.
Mentalitetimizə uyğun deyil.
Mentallığı pozmayaq. və s belə ifadələr hazırki dövrdə həm yaşlı, həm də gənc (ən çox demək olar) nəslin nümayəndələrinin işlətdiyi adi frazalara çevrilib.
Amma soruşanda ki, “sənin dediyin mentalitet nədir?” hərkəs öz nəzərdə tutduğunu və ya vəziyyətə uyğun olaraq “mentaliteti” dəyərləndirir.
Bəs yaxşı, əslində bu “mentalitet” nədir?
Mentalitet- Psixoloji, Etnik, Kulturoloji termin olaraq müxtəlif məna çalarlarına malikdir. Mentalitet sözünü “ağıl, məntiq” kimi açıqlayır bəziləri. Əslində isə mentalitet “yaşam tərzi, vərdişlər toplusu, düşüncə birliyi” kimi mənalarla daha sıx bağlıdır. Bəzən isə Mentalitet- başqalarının düşüncə tərzi kimi göstərilir.
Güman edilir ki, bu söz elmə Levi Brül tərəfindən gətirilib. Bu şəxs ilk insan sürülərini araşdırıb və onları müasir insan ilə, həmçinin onun yaşam tərzi, alışqanlıqları ilə müqayisə edib. Nəticədə bu iki oxşar, həmçinin bir o qədər fərqli olan fərdlərin yaşam tərzindəki inkişafı, nisbi oxşarlığı və böyük fərqləri göstərmək üçün “Mentalitet” anlayışını işlədib.
Həmçinin o müəyyən edilib ki, insanın nəsildən nəslə kуçirdiyi instinktlər atadan keçir, bu instnklətin ən güclüsü “qorxu”dur. Mentalitetin bir yaranışı da bundan irəli gəlir. Dəyişmə qorxusu, eyniliyin təkrarlanması..
Mentalitet 19-cu əsrdən bəri sosial-psixoloji aspektlərin arasdırılması üçün də geniş istifadə olunur. İlk dəfə psixoloji baxımdan bu termini işlədənlər Gabriel Tarde və Gustave Le Bon olmuşdur. Mentalitet bir baxımdan psixoloji durumdur. İnsanın sahib olduğu yaşam tərzi, qorxu, bacarıq, depresiya hallarının təkrarlanması və s.
Başqa sözlə desək Mentalitet zaman-zaman psixoloji təzyiq vasitəsi kimi də işlədilib. Və bu bir siyasət kimi davam etdirilib.
Bu anlayış tək bizdə yox həm Avropada, həm ABŞda, həm Asiyada və digər ərazilərdə də mövcuddur. Amma necə? Hansı tərzdə?
Araşdırdıqda görünür ki, bu anlayış hər bir cəmiyyətdə “Dövlətin uğurlu siyasəti” kimi yaradılıb və hər cəmiyyət bunu fərqli tərzdə anlayır.
Ümumilikdə isə Mentalitet fərdi və kollektiv formalara bölünməlidir.
Mentalitet-bir fərdin yaşam, bacarıq, iş, musiqi, davranış, düşüncə fəaliyyətidir. Və qəbul etmək lazımdır ki, təmamilə eyni olan bir yaşam tərzi mövcud ola bilməz.
Ümumi mentalitet bir cəmiyyətə məxsus yaşam tərzinin oxşarlığını təcəssüm etdirir. Amma ümumi mentalitet də müxtəlif qollara bölünür.
Ən böyüyü isə Mədəniyyət mentalitetidir.
Mədəniyyət mentaliteti hər bir cəmiyyət, xalq, tayfa, qəbilə üçün fərqli ola bilər. Və bunların nümayiş etdirilməsi, həmçinin qorunub saxlanılması müsbət bir faktor olaraq vurğulanır.
Biz əgər Mentaliteti insan davranışları kimi görsək, və 5 insanın mentalitet uyğunluğunu nəzərdə tutsaq o zaman biz onların “asudə vaxt, cinayət, dini baxış, nitq, vandalizm, ünsiyyət, mədəniyyət, etik, şəxsi münasibət, təcrübə, zorakılıq, iş qabiliyyəti” kimi faktorlarını da eyniləşdirmiş olacağıq. Nəticə olaraq görünür ki, mental eynilik mövcud ola bilməz, burada hər hansısa mental oxşarlıqdan bəhs edilə bilər.
Mentalitetin ən böyük bəlası “Müstəmləkəçi mentalitet” adlanır. Bu müstəmləkə dövlətləri yaradılandan yaradılıb və bu siyasət üzrə təhkim altında saxlamaqla dövləti idarə ediblər. Bu siyasət ABŞ, Latın Amerikası, Asiya və geniş bir hissə olan Afrikada aparılıb.
ABŞ-da bu siyasətin aparılması Ağların Qaralara münasibətində öz əksini tapıb. Hal-hazırda bunun dəyişilməsi üçün müxtəlif tədbirlər görülsə də bu dəyişməz olaraq qalır. “Əgər qarasansa, hüquqların yoxdur, əl altında əşyasan, söz haqqın yoxdur, hətta ağlarla eyni yerdə yemək yeyə bilmərsən və ən əsası ağlara tabesən.”
Latın Amerikası ölkələrində bu fərqi aradan qaldırmaq üçün əhalinin düşüncəsi iqtisadi inkişafa yönəldildi. Amma yenə də bunu təmamilə aradan qaldırmaq mümkün olmadı.
Asiya ölkələrində, xüsusən də Hindistan, Filippin və İndoneziya ölkələrində, müstəmləkə mentaliteti hələ də qalmaqdadır. Həmçini Afrika kimi geniş ərazisi olan bir qitə demək olar ki, hər sahədə inkişafdan geri qaldı. Təhsil, Tibb, Mədəniyyət və s sahələrdə ən geridə qalmış dövlətlər elə Afrikadadır. Bu əsasən özünü iqtisadi geriliklərdə də biruzə verir.
Bütün bunların kökündə duran, psixoloji təzyiqdir.
Müstəmləkə mentaliteti=psixoloji təzyiq. Başqa sözlə desək, kiminsə yazdığını oynamaq və ya sadəcə oyuncaq olmaq. Yaradılmış bir mentalitet. Bu insanın şəxsi yaşamına elə bir zərbə vurur ki, onun nəticəsi olaraq, insan qula çevrilir.
Bunlar hamısı bir göstərici olsa da, bəs bizim müasir gənclik mentalitet haqqında nə düşünür? Nədir mentalitet və ya mental düşüncə?
5 müxtəlif düşüncə sahibi şəxsdən soruşdum və cavablarda fərqli oldu..
Şərh1. Mentalitet, keçmişdən bugünə olan yazılmamış, hər yerin özünə məxsus olan, beyinlərdə qəlibləşmiş davranış normalarıdı.. Ümumi mentalitet də var,hər beynin öz mentaliteti də...Amma çox insan qorxu və digər faktorlar ilə öz düşüncələriylə yox,ümumi mentalitetlə hərəkət edir...Buna görə məncə daha çox ümumidi.
Məs:Qız uşağı axşam vaxtı çölə çıxmaz kimisi; Tərbiyəli oğlan gülməz,ağır olar; Qız "tutmaq"; Təsbeh fırladan yaxşı oğlandı; Sport geyim matişkəlikdi; Biri rus əsillidisə,100 faiz tərbiyəsizdi; Həyat yoldaşını aldatmaq kişi üçün ləkə deyil,qadın üçün ölümdü; Biri ateistdisə cəmiyyətdə yeri yoxdu. Və nələr nələr,inan çoxdu.
İnandıqlarım da var, məsələn: Evdə kişinin sözü keçməlidi; Namus üstündə adam öldürərəm; Qızla ailədən gizli ünsiyyətə qarşıyam.
Şərh2. Əvvəlki dövrlərə görə desəm, mentalitet ata-babalarımızdan qalan adət-ənənə və onun davam etdirilməsi, təyinatı üzrə yerinə yetirilməsi deməkdir. Amma müasirləşdikcə mentalitet biraz öz mənasından uzaqlaşmış kimi gəlir mənə. Artıq mentalitet daha çox insanlar müasir insanlara nəyisə etməyin yanlış oluğunu sübut etmək üçün istifadə olunur. Məsələn çox şeyi göstərmək olar- ikimizdə qız olduğumuz üçün bunu deyə bilərəm. Qız uşağı qaşını almaz deyirlər. Amma mentalitet xalqın tarixini unutmaması üçün ənənələrinin qorunub saxlanması deməkdir mənim fikrimcə. Ümumi mentalitetin olduğuna inanıram, amma situasiya var ki, deyim orda metalitet adı altında bu şeyin xalqımıza uyğun olmadığını deyə bilərəm. Adı mentalitet olmasa belə, el qınağı olacaq nəticədə. Tam el qınağına görə addım atmağı sevmirəm. Amma hərdən el qınağı proqressə aparır məncə.
Şərh3. Cəmiyyətə fikrini diqtə etmək üçün insanların istifadə etdiyi pərdədi obrazlı desək. Yəni xalqın vahid mentalitetinin olması mümkün deyil və məncə düzgün də deyil, kim necə istəyirsə həyatını elə də yaşamalıdı. Mentalitet insanları çərçivəyə salır, onları məhdudlaşdırır. İnsan atdığı addımları öz prinsiplərinə görə atmalıdı, mentalitet adlanan çərçivəyə görə yox.
Şərh4. Düşünürəm ki, bir sözün mənasını dərk etmək üçün onun yaranma tarixini və etimologiyası bilməlisən. Latıncadan tərcümədə bu söz başqasının ağlı kimi ifadə olunur. Başqasının ağlıyla isə düşüncəli insan hərəkət eləməz (məişət şəraitində.) Düşünürəm ki, bu sözün yerinə milli mənəvi dəyərlər sözünü dilə gətirsək əla olar.
Şərh5. Birilərinin həqiqətləri, doğru qəbul etdiyi və başqalarına zorla yeritməyə çalışdığı əxlaq mədəniyyət qaydaları.. Təbiiki subyektiv fikirlərdi bunlar.. Bəzi insanlar düşünə bildiklərini unudub, heç yargılamadan qəbul edirlər bu axmaqca sərhədlərlə dolu fikirləri. Ümumidi əlbəttə..Şəxsi olanda bu sənə sərhəd yaratmır.
Və nəticə olaraq bilinir ki, mentalitetə baxış eyni deyil. Yəni hər kəsə görə mentalitet fərqli mənalar kəsb edir. Bəs bu fərqlərin içində hansı düşüncə birliyindən bəhs edilir? Mentalitet eyniliyi nə ilə müəyyən edilir?
Əgər xalqın yaşamını oxşar şəkildə təzahür etdirmək istəyiriksə, buna “adət ənənə” deyək və ya “milli yaşam tərzi”, “milli mənəvi dəyərlər”..
Amma bunu unutmayaq, heçbirimiz eyni həyat tərzinə malik deyilik.
Ən böyük mental dəyərimiz mədəniyyət ola bilər. Demək mədəniyyət, dil, din və adət-ənənə. Amma yaşam tərzi bununla məhdudlaşmır.
Həyatınızı çərçivələməyin. Maariflənin, daha sonra bu frazadan istifadə edin..
Mental düşüncələriniz sizə məxsusdur, cəmiyyətə yox.
Nərmin Teymurova
5 müxtəlif düşüncə sahibi şəxsdən soruşdum və cavablarda fərqli oldu..
Şərh1. Mentalitet, keçmişdən bugünə olan yazılmamış, hər yerin özünə məxsus olan, beyinlərdə qəlibləşmiş davranış normalarıdı.. Ümumi mentalitet də var,hər beynin öz mentaliteti də...Amma çox insan qorxu və digər faktorlar ilə öz düşüncələriylə yox,ümumi mentalitetlə hərəkət edir...Buna görə məncə daha çox ümumidi.
Məs:Qız uşağı axşam vaxtı çölə çıxmaz kimisi; Tərbiyəli oğlan gülməz,ağır olar; Qız "tutmaq"; Təsbeh fırladan yaxşı oğlandı; Sport geyim matişkəlikdi; Biri rus əsillidisə,100 faiz tərbiyəsizdi; Həyat yoldaşını aldatmaq kişi üçün ləkə deyil,qadın üçün ölümdü; Biri ateistdisə cəmiyyətdə yeri yoxdu. Və nələr nələr,inan çoxdu.
İnandıqlarım da var, məsələn: Evdə kişinin sözü keçməlidi; Namus üstündə adam öldürərəm; Qızla ailədən gizli ünsiyyətə qarşıyam.
Şərh2. Əvvəlki dövrlərə görə desəm, mentalitet ata-babalarımızdan qalan adət-ənənə və onun davam etdirilməsi, təyinatı üzrə yerinə yetirilməsi deməkdir. Amma müasirləşdikcə mentalitet biraz öz mənasından uzaqlaşmış kimi gəlir mənə. Artıq mentalitet daha çox insanlar müasir insanlara nəyisə etməyin yanlış oluğunu sübut etmək üçün istifadə olunur. Məsələn çox şeyi göstərmək olar- ikimizdə qız olduğumuz üçün bunu deyə bilərəm. Qız uşağı qaşını almaz deyirlər. Amma mentalitet xalqın tarixini unutmaması üçün ənənələrinin qorunub saxlanması deməkdir mənim fikrimcə. Ümumi mentalitetin olduğuna inanıram, amma situasiya var ki, deyim orda metalitet adı altında bu şeyin xalqımıza uyğun olmadığını deyə bilərəm. Adı mentalitet olmasa belə, el qınağı olacaq nəticədə. Tam el qınağına görə addım atmağı sevmirəm. Amma hərdən el qınağı proqressə aparır məncə.
Şərh3. Cəmiyyətə fikrini diqtə etmək üçün insanların istifadə etdiyi pərdədi obrazlı desək. Yəni xalqın vahid mentalitetinin olması mümkün deyil və məncə düzgün də deyil, kim necə istəyirsə həyatını elə də yaşamalıdı. Mentalitet insanları çərçivəyə salır, onları məhdudlaşdırır. İnsan atdığı addımları öz prinsiplərinə görə atmalıdı, mentalitet adlanan çərçivəyə görə yox.
Şərh4. Düşünürəm ki, bir sözün mənasını dərk etmək üçün onun yaranma tarixini və etimologiyası bilməlisən. Latıncadan tərcümədə bu söz başqasının ağlı kimi ifadə olunur. Başqasının ağlıyla isə düşüncəli insan hərəkət eləməz (məişət şəraitində.) Düşünürəm ki, bu sözün yerinə milli mənəvi dəyərlər sözünü dilə gətirsək əla olar.
Şərh5. Birilərinin həqiqətləri, doğru qəbul etdiyi və başqalarına zorla yeritməyə çalışdığı əxlaq mədəniyyət qaydaları.. Təbiiki subyektiv fikirlərdi bunlar.. Bəzi insanlar düşünə bildiklərini unudub, heç yargılamadan qəbul edirlər bu axmaqca sərhədlərlə dolu fikirləri. Ümumidi əlbəttə..Şəxsi olanda bu sənə sərhəd yaratmır.
Və nəticə olaraq bilinir ki, mentalitetə baxış eyni deyil. Yəni hər kəsə görə mentalitet fərqli mənalar kəsb edir. Bəs bu fərqlərin içində hansı düşüncə birliyindən bəhs edilir? Mentalitet eyniliyi nə ilə müəyyən edilir?
Əgər xalqın yaşamını oxşar şəkildə təzahür etdirmək istəyiriksə, buna “adət ənənə” deyək və ya “milli yaşam tərzi”, “milli mənəvi dəyərlər”..
Amma bunu unutmayaq, heçbirimiz eyni həyat tərzinə malik deyilik.
Ən böyük mental dəyərimiz mədəniyyət ola bilər. Demək mədəniyyət, dil, din və adət-ənənə. Amma yaşam tərzi bununla məhdudlaşmır.
Həyatınızı çərçivələməyin. Maariflənin, daha sonra bu frazadan istifadə edin..
Mental düşüncələriniz sizə məxsusdur, cəmiyyətə yox.
Nərmin Teymurova
Biz Sizə qeydiyyatdan keçməyi və ya öz adınz ilə sayta daxil olmağı məsləhət görürük.
| Müəllif - Volentino Vesputchi, Baxılıb - 15482, Rəy sayı - 6 , Tarix: 26-04-2014, 12:50 |
Oxşar Xəbərlər:
- Azərbaycan efirində mentalitet davası
- Ofisdə stress: aqressiyadan qurtulmağın yolu?
- 10 ən əsas dəhşətli insan qorxusu
- Əllərinizin içindəki izlər nədən xəbər verir?
- Hind xalı nə məna verir
İnformasiya
Qonaq qrupunda olanlar istifadəçilər bu xəbərə şərh əlavə edə bilməz.
| Forumda son mövzu | Baxış | Cavab | Müəllif | Sonuncu |
Naviqator
Populyar Xəbərlər
Online
| İzləyicilər | (0): |
| Ziyarətçilər | (46): |
 |
|
| Botlar | (2): |
  |
|
| Hal-hazırda saytda: 48 | |
Xoş Gəlmisiz...(Son Qeydiyyat)
Facebookda biz
Reklam
Son Rəylər
-
Yazan: WilliamVodia
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: Raymondabali
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
-
Yazan: ZaineaBus
Reklam
Sorğu
Azad olunmamış Azərbaycan
Xəbər Müəllifləri
Şərh Müəllifləri
|
Sayğac